Hàng triệu người lao động sẽ được tính lương theo thang lương, bảng lương mới?

Theo tờ trình của Bộ LĐ-TB&XH, Nghị định 49 của Chính phủ dùng để quy định chi tiết một số nội dung về tiền lương theo quy định của Bộ luật Lao động đã tạo hành lang pháp lý để Hội đồng tiền lương quốc gia ra đời và đi vào hoạt động, đánh dấu việc xác lập tiền lương tối thiểu theo nguyên tắc thị trường dựa trên kết quả thương lượng, thoả thuận của đối tác 3 bên.

Điều này đã góp phần khắc phục tình trạng doanh nghiệp ép tiền lương của người lao động gần sát mức lương tối thiểu, xây dựng khoảng cách chênh lệch bậc lương thấp. Thực tế, đã có nhiều doanh nghiệp chỉ xây dựng cách bậc từ 5.000 – 10.000 đồng, số bậc lương kéo dài đến 60 bậc, áo dụng định mức lao động quá cao… gây thiệt hại cho người lao động.

Sau khi có Nghị định, đa số doanh nghiệp đều xây dựng thang lương, bảng lương để xếp lương trả lương cho người lao động. Hệ thống thang bảng lương đảm bảo các nguyên tắc do Chính phủ quy định, lấy ý kiến công đoàn và gửi cơ quan lao động cấp huyện theo quy định. Tuy nhiên, qua quá trình thực hiện có một số khó khăn, vướng mắc.

Theo Nghị định số 49, bội số của thang lương là hệ số chênh lệch giữa mức lương của công việc hoặc chức danh có yêu cầu trình độ kỹ thuật cao nhất so với mức lương của công việc hoặc chức danh có yêu cầu trình độ kỹ thuật thấp nhất, số bậc của thang lương, bảng lương phụ thuộc vào độ phức tạp quản lý, cấp bậc công việc hoặc chức danh đòi hỏi.

Khoảng cách chênh lệch giữa hai bậc lương liền kề phải bảo đảm khuyến khích người lao động nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ thuật, nghiệp vụ, tích lũy kinh nghiệm, phát triển tài năng nhưng ít nhất bằng 5%.

Bộ cho biết, nguyên tắc khoảng cách giữa các bậc lương ít nhất 5% đã ảnh hưởng đến chính sách lương, cấu trúc thang, bảng lương của doanh nghiệp và không phù hợp với cơ chế thị trường.

Nhiều doanh nghiệp xây dựng thang bảng lương theo thâm niên (để bảo đảm khoảng cách ít nhất 5%), dẫn đến không khuyến khích trả lương theo công việc mà trả theo thâm niên. Theo đó, người có thâm niên nhiều thì phải trả lương cao, chi phí đóng bảo hiểm xã hội cao (cùng làm một công việc nhưng doanh nghiệp phải trả lương, chi phí bảo hiểm cho người lao động làm 15 - 20 năm cao gấp 2 - 3 lần người mới vào làm việc).

Thực trạng này dẫn đến doanh nghiệp không muốn sử dụng lao động có nhiều thâm niên, tìm nhiều cách để sa thải lao động để tuyển lao động mới.

Do đó, tại dự thảo, Bộ đã đề xuất 2 phương án sửa đổi quy định trên.

Phương án 1: Quy định mang tính chất định tính để doanh nghiệp và công đoàn cơ sở thương lượng, xác định giá trị cụ thể (bỏ quy định 5%).

Cụ thể: "Số bậc của thang lương, bảng lương do doanh nghiệp quyết định căn cứ vào độ phức tạp quản lý, cấp bậc công việc hoặc chức danh đòi hỏi. Khoảng cách chênh lệch giữa hai bậc lương liền kề phải bảo đảm khuyến khích người lao động nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ thuật, nghiệp vụ, tích lũy kinh nghiệm, phát triển tài năng".

Theo tờ trình của Bộ, phương án này có ưu điểm tăng quyền tự chủ cho doanh nghiệp trong việc xây dựng, quyết định việc xây dựng thang lương, bảng lương. Tuy nhiên, về nhược điểm, khả năng thương lượng của người lao động còn hạn chế, sức ép về việc làm lớn, tổ chức đại diện người lao động chưa đủ mạnh dễ dẫn đến tình trạng doanh nghiệp ép tiền lương của người lao động ở mức thấp.

Phương án 2: Vẫn quy định khoảng cách mang tính định lượng, nhưng giảm mức từ 5% xuống 3% để tính tới bãi bỏ quy định này.

Cụ thể, "Số bậc của thang lương, bảng lương do doanh nghiệp quyết định căn cứ vào độ phức tạp quản lý, cấp bậc công việc hoặc chức danh đòi hỏi. Khoảng cách chênh lệch giữa hai bậc lương liền kề phải bảo đảm khuyến khích người lao động nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ thuật, nghiệp vụ, tích lũy kinh nghiệm, phát triển tài năng nhưng ít nhất bằng 3% so với mức lương tối thiểu vùng do Chính phủ quy định".

Về ưu điểm, Nhà nước vẫn tạo ra sàn thấp nhất để tránh tình trạng doanh nghiệp ép tiền lương của người lao động ở mức thấp. Tuy nhiên, phương án sẽ hạn chế quyền chủ động cho doanh nghiệp trong việc xây dựng, quyết định việc xây dựng thang lương, bảng lương, gây ảnh hưởng đến cấu trúc thang lương, bảng lương khi doanh nghiệp xây dựng.

Trong điều kiện thị trường lao động, năng lực của công đoàn cơ sở, sức ép việc làm hiện nay thì cần có lộ trình thực hiện, vì vậy Bộ LĐ-TB&XH đề nghị chọn phương án 2.